Kıdem Tazminatı Nedir? Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

İş hayatında çalışan ve işveren ilişkisi iş sözleşmesi ile başlar ve bu sözleşmenin fesih edilmesi ile son bulur. İş akdinin son bulması taraflar için bazı yükümlülükler doğurur, bunlardan biri de kıdem tazminatıdır.

Bu yazımızda kıdem tazminatı ile ilgili merak edilen, kıdem tazminatı nedir, kıdem tazminatı nasıl hesaplanır, kıdem tazminatı kimlere verilir, kendi isteğiyle işten ayrılan kişi tazminat alabilir mi gibi bazı soruları cevaplayacağız.

Kıdem Tazminatı Nedir?

Kıdem tazminatını basit olarak, çalışan ve işveren arasında bulunan iş akdinin son bulmasıyla gündeme gelen ve işveren tarafından çalışana ödenen tazminat olarak açıklayabiliriz. Kıdem tazminatı işçiye, işçinin yıpranma payı, çalıştığı yere sağladığı katkılar ve yeni bir iş edinirken karşılaşacağı zorluklar göz önüne alınarak verilir.

Kıdem tazminatının hakedilmesi koşulları kanunlarca belirlenmiştir. Çalışan bu kanunlarda yer alan koşulları sağladığı takdirde işten ayrılırken maaşıyla ve ayrıldığı kurumda çalıştığı süreyle orantılı olarak kıdem tazminatı almayı hak eder.

Kıdem Tazminatı Kimlere Verilir?

Çalışanın öncelikle kıdem tazminatı hak edebilmesi için, çalıştığı iş yerinde bir iş sözleşmesine istinaden çalışıyor olması gerekmektedir. Ayrıca 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen “işçi olma” şartlarını karşılaması gerekir. Bu kanunda bazı koşullar dışında tüm çalışanlar işçi olarak tanımlanmıştır. İşçi olma şartlarını karşılamayan çalışanlardan bazıları şunlardır; Sporcular, rehabilite edilenler ve ev hizmetlerinde çalışanların, aile ekonomisi sınırları içerisinde yer alan tarımla ilgili işlerde çalışanların kıdem tazminatı almaya hakkı yoktur.

İkinci olarak da işçinin, aynı işverene bağlı işyerlerinde toplamda tam 1 yıldan uzun süre çalışmış olması gerekmektedir. Örneğin bir işverene ait A işletmesinde 2 yıl daha sonra yine aynı işverene ait B işletmesinde 3 yıl çalıştınız. Toplam hak edilen kıdem tazminatınız 5 yıl olacaktır.

Bu iki koşul sağlandıktan sonra kıdem tazminatı alabilmenin en önemli koşulu olan işten ayrılma sebebi gelmektedir. İşçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için iş sözleşmesinin aşağıda belirtilen sebeplerden biri nedeniyle sona ermesi gerekmektedir.
• İşçinin ölümü
• Erkek işçinin askerlik vazifesini yerine getirebilmek için işten ayrılması
• Kadın işçinin evlenmesi ve evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde iş sözleşmesinin feshedilmesi.
• Çalışanın bağlı bulunduğu kurum ve sandıktan yaşlılık, emeklilik ve malullük aylığı veya toptan ödemesi almak amacıyla iş sözleşmesini feshetmesi.
• İşverenin, işçiyi haklı bir neden olmadan işten çıkarması (İşverenin usulsüz feshi)
• İş sözleşmesinin, sağlık sebepleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller, zorlayıcı sebepler gibi nedenlerle işçi tarafından feshi.
• İş sözleşmesinin, sağlık sebepleri, zorlayıcı sebepler gibi nedenlerle işveren tarafından feshi.
• İş koşullarında ve çalışma koşullarında esaslı değişiklik yapılması nedeniyle haklı fesih.

İşçinin işten ayrılma/çıkarılmasının nedenleri yukarıda yer alan maddelerden birine giriyorsa işçi işten ayrılırken kıdem tazminatı almaya hak kazanır. İşçinin kıdem tazminatı alma hakkı işten ayrıldığı gün başlar ve 5 yıllık bir zaman aşımı süresi içinde bu tazminatı tahsil etmesi gerekmektedir.

Çalışanlar tarafından en çok merak edilen sorulardan biri olan kendi isteğimle işten ayrıldığımda tazminat alabilir miyim sorusunu da cevaplayalım. Çalışan yukarıda saydığımız nedenlerin dışında iş sözleşmesini sonlandırırsa kıdem tazminatı almayı hak edemez.

Ayrıca çalışan, işveren ile belirli süreli sözleşme yaptıysa ve bu sözleşme süresi bittiyse kıdem tazminatı alma hakkı yoktur.

Kıdem Tazminatının Hesaplanması 2023

Kıdem tazminatı, çalışanın işyerinde çalıştığı her bir yıl için, brüt ücretinin 30 günlük tutarı kadardır. 30 günlük ücret; normal ücret ve çalışanın aldığı diğer yan haklardan oluşur.

Çalışan ayrıldığı iş yerinde kaç yıl çalışmış ise en son aldığı brüt ücret ve kıdem tazminatlarına esas diğer gelirleri toplanır. Toplam aylık brüt ücret devletin açıklamış olduğu ve aşağıda belirtilen kıdem tazminatı tavanını aşması durumunda Kıdem Tazminatı Tavanı üzerinden tüm hesaplamalar yapılır. Aşmaması durumunda ise toplam brüt ücret üzerinden hesaplama yapılır. Çalışanın ayrılırken tam bir yıla tamamlanmayan ekstra çalışma süresi güne çevrilir ve son brüt ücret 365'e bölünerek günlük ücret bulunur, bu günlük ücret ile güne çevrilen çalışma süreleri çarpılır. Tüm hesaplanan rakamlar toplanır.

İş kanunda kıdem tazminatı için tavan tutar belirlenmiştir. Bu tutar her yıl veya 6 aylık dönemlerle revize edilir. Güncel kıdem tazminatı tavan tutarı (01.01.2023-30.06.2023) 19.982,83 TL dir. Eğer kıdem tazminatından sadece damga vergisi kesintisi yapılır.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

2023 yılı için örnek bir kıdem tazminatı hesaplaması yapalım.

İşe Giriş Tarihi : 01.03.2019
İşten Çıkış Tarihi : 30.03.2023
Kıdem Süresi Toplamı : 4 yıl 1 ay
En son alınan brüt ücret : 15.000
Kıdem Tazminatı Tavanı : 19.982,83

Aylık brüt kazancı Kıdem Tazminatı Tavanını aşmadığı için aylık brüt toplam kazanç üzerinden kıdem tazminatı hesaplaması yapılır.

4 yıl için hesaplanan kıdem tazminatı tutarı : 15000* 4 yıl = 60.000 TL
Günlük ücret : 15.000/30 = 500 TL
1 ay için hesaplanan kıdem tazminatı tutarı : 500 TL x 30 gün x 1/12 ay = 1.250 TL
Toplam brüt kıdem tazminatı tutarı : 60.000 + 1250 = 61.250 TL
Damga vergisi tutarı (binde 7,59) : 61.250 TL * 0,00759 = 464,89 TL
Ödenecek net kıdem tazminatı = 60.785,11 TL

Kıdem tazminatı neleri kapsar?

Kıdem tazminatı hesabı yapılırken brüt ücretin yanında çalışana yapılan diğer ödemelerin de incelenerek uygun olanların dikkate alınması gerekir.

Kıdem tazminatında dikkate alınması gereken ödemelerden bazıları şunlardır:

Yemek yardımı, yol yardımı, gıda yardımı, yakacak yardımı, konut yardımı, eğitim yardımı, çocuk yardımı, aile yardımı, sağlık yardımı, taşıt yardımı, sosyal yardım niteliğindeki yardımlar, temettü, düzenli ödenen primler,

Kıdem tazminatında dikkate alınmayan ödemeler

Evlenme yardımı, doğum yardımı, ölüm yardımı, hastalık yardımı, fazla çalışma ücreti, yıllık izin ücreti, izin harçlığı, hafta tatil ücreti, genel tatil ücreti, sürekli olmayan primler, harcırah, bir kere verilen ikramiyeler, jestiyon ödemeleri, iş arama yardımı, bayram harçlığı, yolluk, doğal afet yardımı, vb yardımlar kıdem tazminatı hesaplamasına dahil edilmez.